In weerwil van de decennia-oude trans-Atlantische koers – Den Haag steunt Washington – is het in het coalitieakkoord plots: alle ballen op Europa. Is dat nou wel zo verstandig, vraagt Robbert de Witt zich af.

Premier Mark Rutte wordt tot vervelens toe herinnerd aan de uitspraak die hij acht jaar geleden deed in de Rode Hoed, tijdens de door dit blad georganiseerde jaarlijkse HJ Schoo-lezing: ‘Visie is als een olifant die het zicht belemmert.’ Later zei hij dan wel dat hij een beetje spijt had van die uitspraak, maar voor zijn (vele) critici maakt dat natuurlijk allang niet meer uit. Ze konden de langzittende premier zo immers voortdurend gebrek aan visie en intellectuele luiheid verwijten.

Wie zijn lezing volgde, begrijpt dat het premier Rutte er eerder om ging dat pragmatisme soms nuttiger is dan al te star vasthouden aan een koers. Toch heeft Rutte zich best eens aan een visie gewaagd. Twee jaar geleden belichtte premier Rutte tegenover de Atlantische Commissie de waarde van een constante in het Nederlandse buitenlandbeleid: het koesteren van een warme relatie met de Verenigde Staten, de trans-Atlantische band.

Robbert de Witt (1978) is Buitenlandredacteur bij EW. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.

Terecht benadrukte Rutte dat die al zeven decennia leidend is voor Den Haag. Hij haalde daarbij Dirk Stikker aan, de VVD-minister van Buitenlandse Zaken eind jaren veertig die betrokken was bij de oprichting van de NAVO en later nog secretaris-generaal zou worden van het militaire bondgenootschap. ‘Ik behoor tot hen die geloven dat de Atlantische Oceaan een hoofdweg is die ons verbindt, niet een slagboom die ons scheidt,’ zo citeert Rutte Stikker instemmend, aan het einde van een betoog.

Onder vrijwel alle ministers van Buitenlandse Zaken sindsdien, koos Nederland voor de zijde van de Verenigde Staten (en ook, in iets mindere mate, voor Amerika’s trouwe bondgenoot het Verenigd Koninkrijk). Joseph Luns, Max van der Stoel, Hans van den Broek, Jozias van Aartsen, Maxime Verhagen: allemaal ‘transatlantici’, de een soms wat meer dan de ander.

Grofweg vier redenen waren hiervoor. Nederland zag – en ziet – zichzelf als een naar de wereld gerichte vrijhandelsnatie en lijkt in dat opzicht meer op de Angelsaksische landen dan sommige continentale naties als Frankrijk of Italië. Of als Duitsland, dat meer is gericht op het hart van Europa.

Lees ook: Chili, de speeltuin van links-Nederland, is terug bij af

Ten tweede: de Verenigde Staten garandeerden tijdens de Koude Oorlog onze veiligheid. Ook speelt mee dat Nederland een belangrijke economische relatie heeft met de Verenigde Staten. En, ten slotte, betekende de westwaartse gerichtheid dat er een tegenwicht was tegen de Frans-Duitse dominantie in Europa.

Het is allemaal maar de vraag hoe het coalitie-akkoord van Rutte IV precies gaat uitpakken. Maar de passage over het buitenlands beleid doet toch een sterke heroriëntatie vermoeden. Want de teneur is alle ballen op Europa. De nieuwe coalitie wil de EU versterken, staat positief tegenover een Europese Veiligheidsraad, zoekt naar meer samenwerking op defensief gebied met EU-partners, wil de economische macht van de EU meer inzetten, en ziet een ‘voortrekkersrol’ in de EU en multilaterale organisaties.

Ter geruststelling van Atlantici staat er nog wel de frase in dat ‘een krachtige NAVO de hoeksteen blijft van onze collectieve verdediging’. Gevolgd door: ‘Wel zullen Europese landen vaker op eigen kracht conflicten moeten oplossen.’

Lees ook van Robbert de Witt: Russische eisen zijn pure chantage en moeten onbespreekbaar blijven

Het doet vermoeden dat D66 hier de buitenlandse koers heeft uitgestippeld, traditioneel pro-EU als deze partij is. En ongetwijfeld heeft het ook te maken met de Brexit, waardoor Nederland zich ineens in de EU moet redden zonder de ‘Atlantische’ Britten. Donald Trump heeft in zijn vier jaar de trans-Atlantische band natuurlijk ook bepaald niet warmer gemaakt. En dat Rutte het uitstekend kan vinden met de Franse president Emmanuel Macron – ze gaan graag samen eten – en minder met Boris Johnson of Joe Biden, zal allicht ook invloed hebben.

Het heeft er in ieder geval alle schijn van dat beide Atlantische vrienden langzaam afdrijven van Nederland – of Nederland drijft zelf af, natuurlijk. Maar je kunt je afvragen of dat wel zo verstandig is, nu China het Westen uitdaagt en de Angelsaksische landen (de Britten, Amerikanen, maar ook de Canadezen en Australiërs) het gevaar van dictatoriaal Peking veel eerder hebben gezien dan de Europese landen. Ze organiseren zich inmiddels in vlot tempo tegen China.

Nederland valt buiten die boot, en probeert blijkbaar aan boord te klimmen bij de Fransen, die sinds Brexit meer en meer de lijnen zullen gaan inzetten in de EU. Maar de strategische autonomie, de Franse toverterm, bestaat voorlopig enkel op papier.

Robbert de Witt (1978) is sinds augustus 2021 redactiechef.

Ingelogde abonnees van EWmagazine kunnen reageren Bij het plaatsen van een reactie geldt een aantal voorwaarden. Klik hier voor de voorwaarden.

Reacties die anoniem worden geplaatst of met een overduidelijke schuilnaam zullen door de moderator worden verwijderd, evenals reacties die niets met het onderwerp van het artikel te maken hebben. Dit geldt evenzeer voor racistische of antisemitische reacties. De moderator handelt in opdracht van de hoofdredacteur.

ONE Business bv. Auteursrecht voorbehouden. Op basis van deze site zijn de volgende regelingen van toepassing: Privacy Statement en Gebruiksvoorwaarden. © New Skool Media

Bent u abonnee, maar hebt u nog geen toegang? Registreer dan hieronder en begin direct met lezen.

Problemen met inloggen? Klik dan hier

EW is al 76 jaar het grootste opinieplatform van Nederland. Blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op het gebied van politiek, buitenland, economie, financiën, wetenschap en cultuur. Als abonnee krijgt u:

Voor slechts € 8,- per maand krijgt u feiten en conclusies toegereikt opdat u daarmee een eigen, goed onderbouwde mening kunt vormen. Ook abonnee worden? Bekijk hier onze abonnementen.

Ik wil per e-mail op de hoogte worden gehouden over producten, aanbiedingen of acties van New Skool Media bv.

Ik wil per e-mail op de hoogte worden gehouden van het EWmagazine bulletin. Een nieuwsbulletin met interessante artikelen, whitepapers, e-books en events op het gebied van sparen, beleggen, ICT, HR, management en ondernemen.

Door u aan te melden voor een account bij EW gaat u akkoord met de voorwaarden van New Skool Media en ons privacy beleid.

Controleer uw e-mail om uw account te activeren.

U vindt het abonneenummer op de plastic verpakking waarin EW wordt verzonden. Het abonneenummer staat ook in de welkomstmail die u ontvangt na het afsluiten van een abonnement.

Problemen met inloggen? Klik dan hier Of neem dan contact op met onze klantenservice

U ontvangt een e-mail met instructies.