Apetrots zijn we op onze verenigingen, des te meer tijdens de Dag van de Jeugdbeweging. De jeugdbewegingen maken deel uit van de identiteit van heel wat generaties, en niets zo duidelijk zichtbaar als uniformen. Maar hoe zien die histories er eigenlijk uit? Wat voor geheimen en snufjes zitten er allemaal verstopt in de Scoutsplunjes? Hoe kwam KSA tot de mengelmoes van uniformen doorheen de jaren? En welke modeweetjes gaan er schuil achter decennia van outfits van de Chiro? Wij zochten het voor u uit.

SCOUTS: Verborgen trucjes en prikbord van herinneringen

Wie aan een wildvreemde vraagt om een Scoutsjongen te tekenen, krijgt wellicht steeds hetzelfde prentje terug. Het idee van een jong ventje met een beige uniform, een ronde hoed en een kort bruin broekje staat op ons collectief netvlies gebrand. “Ons oorspronkelijke uniform dateert al van in 1907 en is blijven leven tot eind jaren ’50”, weet Jan Van Reusel, woordvoerder van Scouts en Gidsen Vlaanderen. Een strikt pak dat geïnspireerd was op het leger. “Niet om kindsoldaten te maken van de Scouts. Maar wel om de skills van het verkennen in het leger om te zetten in een opvoedend verhaal over ontdekken, woudloperij en vredesmissies. Het leger sprak toen tot de verbeelding en de look van de Scouts werkte destijds ook wel.”

Weinig mensen weten het nog, maar het allereerste uniform van de Scouts was méér dan enkel “fashion”. De outfit zat vol met verborgen handige trucjes. Elk lid dat zijn uniform aanhad, had de meest cruciale dingen bij. “De vilten hoed was waterdicht langs beide kanten, zodat je hem kon omdraaien als een wasbakje. De das kon je ook gebruiken als driehoeksverband of als sjaaltje tegen het stof, de wind en de barre natuur. De epauletten gaven ze de perfecte afmetingen om een draagberrie tussen te steken. En de riem, die was ook ontworpen als een flesopener”, aldus Van Reusel. Bij het uniform van de Gidsen was dat exact hetzelfde, met nog een extra aura van ‘sterke avontuurlijke vrouwen’ aan vastgeknoopt.

LEES OOK. Zo plezant vinden Vlamingen het verenigingsleven: hoeveel zijn er eigenlijk? En welke is het populairst?

In 1967 veranderde dat plots. De oorzaak: Jean-Luc Dehaene. “Hij keek op een hedendaagse manier naar de scouts en wilde weg van het imago van ‘bosmensen’. De jongeren gingen naar school en deden naast sjorren ook aan fotografie en bromfietsen herstellen, dat wou hij ook uitstralen. Het resultaat was eigentijds: een lichte stoffen broek, een hemd waar één zakje op zat voor een notaboekje en een pen, een trui zonder das”, legt de woordvoerder uit. Maar de Scouts waren trots op hun roots: het nieuwe uniform was niet geliefd en hield slechts twee jaar stand. Want wat waren de scouts nu met een lichte beige broek als ze tijdens het spelletje ‘Dikke Bertha’ meteen op de grond vielen?

De periode van Woodstock volgde en de Scouts keerden niet terug naar het strikte uniform. “De opstandige en oproerige wereldvisies waren ook te zien in de kleding. Ze verzetten zich tegen alles wat autoritair leek, wat moest. In die tijd zagen we enkel nog flarden van het uniform, op een nonchalante manier terugkeren. Ook toen waren de Scouts en Gidsen kinderen van hun tijd.” Maar in de jaren ’80 en ’90 keerde de jeugdbeweging terug naar de roots van weleer zonder het eigentijdse te verliezen. Het beige hemd werd geflankeerd door een groene jeans, kort of lang of in de vorm van een rok.

Nu staat het uniform nog steeds in het teken van nostalgie. Ouders naaien elk jaar weer nauwgezet de juiste jaartekens of badges op de correcte plaats, waardoor het iconische beige hemd een prikbord van herinnering is geworden. Een das met een specifieke kleurencombinatie per locatie maakt het af. “Onze outfit is nu zoals een tweede huid. Onze leden groeien met hun uniform mee. Het is een souvenir voor de rest van hun leven.”

KSA: pofbroeken, kapjes en mengelmoes

De jeugdbeweging KSA is een heel ander verhaal. Uniform in hun uniform zijn ze niet, integendeel. Over heel Vlaanderen durft hun outfit er anders uit te zien. “KSA heeft een rijke en turbulente geschiedenis en is ontstaan uit meerdere verenigingen zoals de studentenbond A.K.V.S, KSA, VKSJ, Roodkapjes, KSA-Jong-Vlaanderen en KSJ”, legt woordvoerster Katrien Wittemans uit. Maar dat vinden ze absoluut niet erg. “KSA is als koepel van beneden uit ontstaan, waardoor we nog altijd veel respect hebben voor de eigenheid van onze groepen en hun tradities.”

Het allereerste uniform voor de vrouwelijke tak is dat van de VKSJ uit de begin jaren ’30: een blauw kleedje met lange mouwen, iconisch wit kraagje, blauwe muts en das. “Maar de Tweede Wereldoorlog veranderde de visie: heel wat meisjes gingen hun uniform zelf maken”, aldus Wittemans. Twintig jaar later kwamen daar witte nylon sokjes bij met bruine sportschoenen. “VKSJ-chic noemde men dat in 1957.”

Ondertussen leefde de KSA zonder uniform, tot in 1932. “Buiten een oude studentenuitrusting, de zogenaamde ‘flat’ was er weinig. Een studentenpet zonder klep, een pofbroek met hier en daar nog een fanfarestok of een alpenmuts. Dat was het”, klinkt het.

Maar vanaf 1932 kwam er een stevige propaganda voor een uniform in de West-Vlaamse Noordzeegouw. Het lichtblauwe hemd met goud of blauw schildje met XP doet zijn intrede. Na de oorlog kwam het donkerblauw hemd en de typische oranje das en een gekleurd daskoord afhankelijk van de leeftijdsgroep. In de jaren ’50 nog een blauwe anorak, en een jaar later een sportrui.

Op het einde van de jaren ’60 komt er net als bij de Scouts abrupt een einde aan de stijlbeweging door het hippietijdperk. In West-Vlaanderen blijft het traditionele uniform het langst overeind en ze voegen er zelfs nog de blauwe tok met oranje pompon in als nieuw uniformstuk. Maar in de jaren ’80 werden de uniformen hipper dan ooit, maar de lokale component zou blijven tot nu.

“Wie nu voor de KSA kiest, heeft sinds 2015 een koningsblauw hemd, één van de drie ledendassen of één van de twee leidingsdassen. Maar de mengelmoes blijft troef. En ook daar zijn we trots op”, besluit Wittemans.

LEES OOK. Deze namen van verenigingen zal je niet snel vergeten: waarom deze groepen ‘De Orde van de Ezel’, WC ‘Vet te veel’ en (f)art heten

CHIRO: zelfgemaakt, oproer en niet snoepen

Een uniform smeedt banden, dat besefte ook de KAJ toen ze in de jaren ’30 zag hoe populair de Chiro aan het worden was. “Tien jaar lang hadden we geen uniformen, omdat de KAJ het op een akkoordje had gegooid. Ze vreesden dat ze leden zouden verliezen, dus Chiro mocht wel zijn werking verderzetten, maar haar leden mochten geen uniform dragen”, weet woordvoerder Niels De Ceulaer. Maar kon de Chiro niet stoppen.

“Na de Tweede Wereldoorlog werden de eerste officiële uniformen verkocht. Roestbruin met goudgele das, zwarte hoge marsschoenen, leiders met een witte fluitkoord. Maar textiel is schaars en oude oorlogskledij werd gerecupereerd. Kant-en-klaar kon je dat niet kopen”, aldus De Ceulaer. Maar dat wil niet zeggen dat alles zomaar kon. “Er bestonden strenge voorschriften, ook over wat je er nog mee mocht combineren. Spelen in uniform mocht niet, daarvoor was speciale kleding: een groen polohemd, zwarte katoenen speelbroek en turnpantoffels. En meisjes mochten ook niet snoepen in uniform.”

Twee keer veranderden ze van outfit. De eerste keer in 1974, de tweede keer in 1995. “Van uniform veranderen doe je niet zonder kleerscheuren. Telkens wanneer het nationale niveau besloot om de Chirokledij aan te passen, werkte dat bij de lokale groepen een storm van protest op. De beige rokjes en short uit 1995, zoals we die nu nog kennen, waren voor veel groepen te ‘scoutsachtig’. De sentimentele waarde van Chirokledij is groot”, aldus De Ceulaer. Bij de Chiro hebben ze het vanaf dan liever niet meer over “uniformen”, omdat elke outfit een individuele inkleuring krijgt.

LEES OOK. QUIZ. Welke totem hoort bij welke bekende Belg?

In 1974 krijgen de Chirojongens een nieuwe look. De zwarte floeren broek wordt vervangen door een donkerbruine short, het roestbruine hemd wordt beige. De Chiromeisjes krijgen in plaats van hun lichtblauwe hemd en donkerblauwe rok met riem een comfortabele donkerblauwe overgooier in jeansstof. Daaronder dragen ze een geel hemd.

Toch blijft het de dag van vandaag duidelijk dat de Chirojongens en -meisjes samen horen. “Als we op zondag een andere Chirogroep tegenkomen met hun beige broekjes of rokjes, dan zien en voelen we naast de verschillen de grote verbondenheid. Maar als iemand liever een broekrok draagt dan een rok, dan kan dat, wij willen niemand iets “verplichten”. Alles kan, niets moet.” Maar één principe vinden ze wel belangrijk: mee zijn met hun tijd. “Wij kiezen nu resoluut voor duurzame kledij: kwaliteit, levendig, eerlijk, aanvaarbare prijzen en nieuw”, besluit De Ceulaer.

© Chiro Vlaanderen/Jan Van Bostraeten

Sven De Ridder de hele zomer op scoutskamp in een ‘who-fun-it’

Scouts verbreken wereldrecord ‘avondlied zingen’ in Sint-Niklaas

Wil jij toegang tot alle artikels van Het Nieuwsblad? Duik in onze plusartikels en lees er elke maand 3 naar keuze gratis.