Vandaag start met Prinsjesdag het parlementaire jaar en leest de koning de troonrede voor. Vrouwen halen dan hun mooiste hoed – of politieke statement – uit de kast. Maar waar komt die hoedjesparade eigenlijk vandaan? 

LINDA.nl vertelt je hoe het zit én zet ook nog drie andere feiten over de derde dinsdag in september voor je op een rij.

Hoewel het dit jaar vanwege de coronamaatregelen opnieuw wat soberder zal zijn, is Prinsjesdag sinds 1814 dé feestelijke opening van het parlementaire jaar. Hoewel je het dragen van een hoedjes misschien associeert met Downton Abby en andere verre verledens, is de traditie relatief jong. Het begon pas in de jaren zeventig, met een piepjonge Erica Terpstra.

Terpstra was pas 34 jaar oud toen ze in 1977 werd gekozen als Kamerlid voor de VVD. Ze was dat jaar ook – samen met slechts twintig andere vrouwelijke Kamerleden – aanwezig bij de troonrede. Ze hoorde het verhaal van koningin Juliana aan, mét een hoed op. Naast Terpstra droegen slechts twee andere vrouwen een hoed: de koningin en iemand van het corps diplomatique.

“Het was een gezellige, zwarte hoed met een brede rand”, vertelde Terpstra in 2019 aan NU.nl. “Ik had in Leiden gestudeerd; daar was het gebruikelijk om naar een feestelijke gelegenheid een hoed te dragen. Het voelde heel merkwaardig om in mijn gewone kloffie naar de opening van het parlementaire jaar te gaan. Want dat is toch hét feest van de democratie. Het voelde ook zo onhoffelijk tegenover de koningin.”

Ze zette zo onbewust een trend, waarbij het in de eerste jaren nog ongepast was om een grotere hoed te dragen dan de koningin of de prinsessen. Ook is het volgens de ‘hoedenetiquette’ eigenlijk niet toegestaan om je haar los te dragen of een schuine hoed naar links te dragen. Traditioneel gezien loopt de man aan de linkerkant, en die kijkt dan tegen de rand aan.

De afgelopen jaren gebruiken veel politici de hoed voor een politiek statement. Zo draagt Partij van de Dieren-voorvrouw Esther Ouwehand dit jaar een ‘gekapte boom’ uit protest tegen biomassasubsidies. Voormalig SP-Kamerlid Krista van Velzen maakte het zichzelf in 2005 wel heel moeilijk met een hoed gevormd uit autobanden. Het hoofddeksel woog maar liefst acht kilo en was bedoeld om aandacht te vragen voor haar anti-asfaltbeleid.

Van Velzen met haar autobanden-hoed.

Hoewel Terpstra trots is dat vrouwen nog steeds hoedjes dragen, vindt ze de bijbehorende politieke statements maar niets. “Het is natuurlijk niet aan mij om te bepalen wat de norm is”, zegt ze tegen NU.nl. “Maar Prinsjesdag is wat mij betreft geen moment om een statement te maken; het is een moment om je mooi uit te dossen vanwege de democratie.”

Het is niet helemaal duidelijk waarom de start van het parlementaire jaar ‘Prinsjesdag’ heet. Wel werd de verjaardag van stadhouder prins Willem V (1748-1806) ook Prinsjesdag genoemd: een soort eerdere variant van Koningsdag.

Toen Nederland begin negentiende eeuw een koninkrijk werd, kregen meer festiviteiten rondom het koninklijk huis dezelfde naam. En zo werd de jaarlijkse eerste vergadering van de Staten-Generaal – die door de koning geopend werd – óók Prinsjesdag genoemd. Mogelijk komt de naam hier vandaan, omdat ook zijn zonen, de prinsjes, hierbij aanwezig waren.

Dit jaar vindt de troonrede plaats in de Grote Kerk in Den Haag, maar normaliter markeert de koning altijd de start van het parlementaire jaar in de Ridderzaal. Maar dat is niet altijd zo geweest. Tot 1904 stond de troon waarop de koning altijd plaatsneemt nog in de Tweede Kamer. Koningin Emma besloot Prinsjesdag én de troon toen te verplaatsen naar de Ridderzaal. De troon is nog een paar keer door de ruimte verschoven – de ene plek was niet zichtbaar genoeg, op de andere was de koningin moeilijk verstaanbaar – maar sinds 1917 staat deze op dezelfde plek in de zaal.

De troon verhuist net als vorig jaar mee naar de Grote Kerk. 

Weer iets wat vandaag niét kan plaatsvinden: het driewerf hoera. Dit is namelijk een spreekkoor en dat levert in coronatijd te veel aerosolen op. Na de troonrede hoor je normaliter: ‘Leve de Koning! Hoera, hoera, hoera!’ Deze traditie stamt uit 1897.

Koningin Emma liep toen samen met haar 17-jarige dochter prinses Wilhelmina de zaal binnen. Na het lezen van de troonrede riep het Kamerlid Donner spontaan: ‘Leve de Koningin!’ De rest van de Kamer riep daarop het driewerf hoera. Een traditie was geboren.